جشنهای ایران باستان


Share/Save/Bookmark

divaneh
by divaneh
20-Aug-2010
 

همه می دانیم که ایرانیان قدیم جشنهای بسیاری داشتند اما به جز چند جشن معروف مانند نوروز و مهرگان و سده ، آگاهی چندانی از دیگر جشنهای پیش از اسلام نداریم.

چند روز پیش که یکی از مجلات قدیمی سخن را مرور می کردم به مقاله ای رسیدم در باب جشنهای قدیم ایرانیان که اطلاعات گرانبهایی از آن جشنها در اختیار می گذاشت و بر آن شدم تا مندرجات آن را به اطلاع دوستان علاقمند برسانم.

آنچه آورده شده جزئیست از کتاب "زین الاخبار" تالیف ابو سعید عبدالحی بن الضحاک بن محمود گردیزی که در نیمۀ قرن پنجم هجری تالیف شده است. دو نسخه از این کتاب در کتابخانه های کمبریج و اکسفورد موجود است و اصل آن شامل تاریخ داستانی ایران و تواریخ خلفا و ملوک اسلام و امرای خراسان و سلسله های صفاری و سامانی و غزنوی و ذکر تواریخ و عیدها و رسمهای مسلمانان و یهودیان و مسیحیان و ترکان و هندوان و مغان یعنی ایرانیان پیش از اسلام می باشد.

نویسنده نخست جدولی ارائه می دهد که در آن سی و شش جشن به همراه روزهای ماه به ابجد ذکر شده است و گنجاندن همۀ آنها در این مختصر بیش از حوصلۀ خوانندگان خواهد بود. برای بعضی از جشنها مانند گهنبارها و یا مردادگان توضیحی آورده نشده اما باقی هر چند به کوتاهی، اما به خوبی توضیح داده شده اند. آن چه که بنده می توانم عرض کنم این است که آن زمان هم برنامۀ بخور بخور بوده و خوشگذرانی، و اگر آن جشن آخر "نوشتن تعویذ گزیدگان" همان چیزی باشد که من فکر می کنم، باید بگویم که اااااااااایییییران عجب بهشتی بوده. این شما و این هم قسمتهایی از این نثر زیبای قدیمی.

نوروز ملوک (اول فروردین)

این روز را نوروز گویند زیرا که سرسال باشد و شب با روز برابر شود و سایه ها از دیوارها بگذرد و آفتاب از روزنها اوفتد و رسم مغان اندر روزگار پادشاهی ایشان چنان بودی که خراجها اندرین روز افتتاح کردندی و عجمیان چنین گویند که اندرین روز جمشید بر گوساله نشست و سوی جنوب رفت بحرب دیوان و سیاهان، و معنی زنگیان باشد، با ایشان کارزار کرد و همه را مقهور کرد.

نوروز بزرگ که خاصه خوانندش (شش فروردین)

این روز را نوروز بزرگ گویند و چنین گویند: جمشید از حرب سیاهان و دیوان اندرین روز باز آمد با ظفر و فیروزی و غنیمت فراوان آورده ......... و اندرین روز جایها را آب زنند که این روز نام فرشته ایست که بر آب موکلست به قول ایشان.

ابتداء باز (هفده فروردین)

این روز ابتداء باز باشد مغان را؛ و این باز را بتازی زمزمه گویند و این از سخن باز ایستادن باشد و اندر راستی سخن گفتن بوقت اظطرار؛ و اندرین روز باز گیرند و نیز با کسی سخن نگویند و اندر زند ایشان چنانست مر ایشان را که چون پرستش یزدان کنند بهمه اندام باید کرد، و زبان را هم فارغ باید کرد از گفتار، تا پرستش تمام بود و این باز بزمان خوردن نیز گیرند و سخن نگویند تا طعام تمام نخورند. ......

تیرگان بزرگ ملک

و تیرگان سیزدهم ماه تیر موافق ماهست و این آن روز بود که آرش تیر انداخت و اندر آن وقت که میان منوچهر و افراسیاب صلح افتاد و منوچهر را گفت هر جای که تیر تو برسد .... و اندر تیرگان غسل کنند و سفالینها و آتش دانها بشکنند و چنین گویند که مردمان اندرین روز از حصار افراسیاب برستند و هر کسی بسر کار خویش شدند و هم اندرین ایام گندم با میوه بپزند و بخورند و گویند اندران وقت همه گندم پختند و خوردند که آرد نتوانستند کرد زیرا که همه اندر حصار بودند........

رام روز مهرگان بزرگ (بیست و یک مهر)

این روز مهرگان باشد و نام روز و نام ماه متفق اند و چنین گویند که اندرین روز آفریدون با بیوراسب که او را ضحاک گویند ظفر یافت؛ مر ضحاک را اسیر گرفت و ببست و بدماوند برد و آنجا بحبس کرد او را.

عید خره که آن را نودروز گویند (اول دی)

اما فروردگان روزگاریست مر مغان را که طعام و شراب سازند و بجای نهند و گویند روح مردگان ما بیایند و آن بخورند ....

بهار جشن که او را رکوب الکوسج گویند (اول آذر)

اما بهار جشن که او را رکوب کوسج گویند و اندر روزگار اکاسره این آذرماه بوقت بهار آمد و اندرین روز مردی کوسه را بر خر نشاندندی جامۀ غلیله پوشیده و دستار خویش اندر سر بسته و باد بیزن برداشته خود را باد همیزدی؛ و لهحی از ..ور رمسای بر خویشتن بستن بسته داشتی و بدان اشارت همیکردی مردمان را که سرما گذشت و گرما آمد. و اندرین وقت بعضی از پارس این رسم بجای آرند از بهر طنز و مسخرگی را...

سیر سور ( چهارده دی)

این روز سیر سور مغان طعامها سازند و بخورند و چنین گویند که آن طعامها مضرت دیوان را دفع کند و چنین گویند که اندرین روز بود که دیوان بر جم غلبه کردند و او را بکشتند.

بتیکان ( پانزده دی )

روز بتیکان آن باشد که مغان تماثیلها کنند چون مردم از گل و یا از آرد و آن تماثیل را از پس درها سخت کنند و اکنون آن بگذاشته اند که آن به بت پرستی ماند و آن را منکر دارند.

شب کاوکهل (شانزده دی)

و اما شب کاو کلیل که از پس پانزدهم ماه باشد آنست که گاوی را بیارایند و بیرون آرند و چنین گویند که چون افریدون را از شیر مادر باز کردند بر گاو نشست .....

بهمنجنه (دو بهمن)

این روز بهمنجنه باشد و رسم عجمیان چنانست که اندرین روز دیگی بپزند و از همه نباتها و دانکوها و تخمها و گوشتهای هر حیوانی اندرو کنند و آن را دیگ بهمنجنه خوانند و بپزند و بهر جای بفروشند و اندرین روز بهمن سرخ با شیر تازه بخورند و آنرا مبارک دارند و چنین گویند که حفظ را سود دارد و چشم بد باز دارد.

شب سده ( ده بهمن)

و سدۀ بزرگ؛ چنین گویند که اندرین روز سد مردم تمام شده بود از نسل مشی و مشیانه و ایشان دو مردم نخستین بودند چنانکه مسلمانان گویند آدم و حوا، مغان را آن دو تن بودند. و باز بعضی گفتند میان این روز و میان نوروز سد شبان روز بود یعنی پنجاه روز و پنجاه شب؛ بدین سبب سده نام کردندش.....

نوشتن تعویذ گزیدگان

این روز پنجم اسفندار مذ باشد و این هم نام فرشته ایست که بر زمین موکل است و بر زنان پاکیزۀ مستوره، و اندر روزگار پیشین این عید خاصه مر زنان را بودی و این روز را مرد گیران گفتندی که بمراد خویش مرد گرفتندی و اندرین روز کتبة الرقاع گویند و تعویذها نویسند از بهر حشرات و هوام را، و بر درها و دیوارها بر بشویند تا مضرت آن کمتر باشد.

..............

نقل از مقاله ای به همین نام و منتشر در مجلۀ سخن ، شماره یک ، دوره سوم.


Share/Save/Bookmark

Recently by divanehCommentsDate
زنده باد عربهای ایران
42
Oct 18, 2012
Iran’s new search engine Askali
10
Oct 13, 2012
ما را چه به ورزش و المپیک
24
Jul 28, 2012
more from divaneh
 
divaneh

A breif translation

by divaneh on

Festivals were very common in the ancient Persia and were celebrated all throughout the year. One source that has provided the material for this blog lists 36 festivals but that does not seem to cover all. Few of the interesting festivals are listed below.

Ebteda Baaz

It was held in early spring and people were fasting for a day. They did not eat and did not talk for the whole day unless they had to tell the truth in emergencies.

Khorreh (or perhaps Kharreh)

The day when they prepared food and drink for the dead and left it for the returning dead.

Bahar Jashn

Winter was a very difficult time in old days. One year the cold was over by October and the people celebrated that every year in the cold of autumn. A man with thin beard and in very little clothing would ride a donkey whilst fanning himself with a hand fan to signal the heat in a humorous way.

Botican

The name of this day means little idols. On this day, they made little effigies of humans from mud or dough and attached them behind the doors. With the arrival of Islam this tradition was viewed as idol worshipping and was abandoned.

Neveshtan Taviz Gazidegan

This day was devoted to the angel who protects the earth. The day belonged to women on which they selected partners. It is not clear from this text that whether they were selecting partners for life or whether it was just a big orgy.

On this day they also wrote little spells to cancel out the harm brought to them by insects and blessed the doors and walls with the spells.


divaneh

Dear Friends

by divaneh on

Many thanks for your comments.

Dear Maryam,

I agree. I think we need to bring some of these festivals back to life and have more Iranians festivals instead of religious days.

Dr Saadat Noury Aziz,

Thanks, I am glad my effort in sharing this article has not been in vain.

Dear MM,

Thanks for the link and the wealth of resources that you have provided. I would like to add Wikipedia.org and Iranica.com to your valuable list. I wish someone with some time to spare would provide a concise blog about these and other festivals.

Maziar Jaan,

We are singing from the same hymn sheet.

Mehman Geraami;

Welcome, I hope you enjoyed this old text as much as I did.

Dear Khar,

What I would like to know is that what happened to the leftover. Was it consumed, given to poor, just thrown away? Having said that, I am sure cats and dogs and the rest of the animals would fill the empty place of the dead.

AO Jaan,

Thanks for the interesting information. I was not aware of this and it seems that they had a very good deal in exchange for the misery that was brought to this land.


Anonymous Observer

Thanks for the info Divaneh. You may be interested in knowing

by Anonymous Observer on

that the Arabic word for "festival" is Mehrejan, which is the Arabic pronunciation of "Mehregan", as there is no "G" sound (as in "gol" or flower) in Arabic.  The story is that when Arabs first came to Iran, they would  see Iranians decorate the cities and villages in celebration of Mehregan, and it was a joyous event.  Since they had no such celebrations in Arabia, they adopted the name of that particular celebration and they have used it ever since to refer to all kinds of festivals.    


Khar

Divaneh Jaan, Thanks for the information its great...

by Khar on

was there really an Eid called Eid Khar-eh?? I'm all for that ;-)), woohoo a drinking party for the dead, nice. Man we Persians were very cool people back then before Islam!!!!

عید خره که آن را نودروز گویند (اول دی)

اما فروردگان روزگاریست مر مغان را که طعام و شراب سازند و بجای نهند و گویند روح مردگان ما بیایند و آن بخورند ....


Mehman

Thank you Divaneh

by Mehman on

For this anthology of ancient Iranian Eids.


maziar 58

..

by maziar 58 on

As mrs. hojjat said : BACK TO THE BASIC......

thank you divan........Maziar


MM

Ancient Iranian Calendars, Customs, Festivals & Rituals

by MM on

The Circle of Ancient Iranian Studies (University of London) has a collection of articles on Ancient Iranian Calendars, Customs, Festivals & Rituals at //www.cais-soas.com/articles/calendars_customs_articles.htm

Astral Clock in Ardakân, by: H. San'ati-zadeh

Carnival Procession with Rustam, by I. Bashiri

Chahar-shanbeh Souri (Fire Fesival)

Customs, Rules & Correct Manners in Shâh-Nâmeh, by Professor P. R. Ichaporia

Dates and Dating in Old and Middle-Iranian, by Prof. D. N. Mackenzie

Discovery of Fire & Jashn-e Sadeh, by Dr A. A. Jafari

Festival of Farwardigân, by W. W. Malandra

Gâhanbâr (Gâhambâr), by Prof. M. Boyce

Haft Sin, by Prof. A. Sh. Shahbazi

Hâji Firuz, the Herald of Iranian New-Year, by M. Omidsalar

Hamâzôr, by Prof. M. Boyce & F. M. Kotwal

Haoma Rituals, by Prof. M. Boyce

Kurdish Celebrations, by K. Hitchins

Manichaean Festivals, by W. Sundermann

Mehregân

Noruz by Dr. A. A. Jafari

Noruz by M. Price

Old Iranian Calendars (The) by Dr S. H. Taqizadeh

Outline on Noruz & Iranians, by Dr. D. N. Rahni

Precise Iranian Calendar (The); by Dr. A. A. Jafari

Rituals to Appease the Providence to Send Rain During Drought Periods, by Dr. M. H. Papoli Yazdi & A. Jalali

Sadeh, CAIS

Shab-e Yaldâ (Yalda Festival), The Eve of the Birth of Mithrâ, the Sun God

Sizdah Bedar, CAIS

Tirgân, by J. H. Peterson

Yalda Festival: Significance of Winter Solstice in Persian Culture, by M. Price

Zarathushtrian Festivals, by Prof. M. Boyce

Zoroastrian Calendar

Zoroastrian Religious Calendar - 2010

 

For other interesting articles on ancient Iran / Persia, see CAIS site at //www.cais-soas.com/Essays.htm


M. Saadat Noury

Great Article on Ancient Iranian Feasts

by M. Saadat Noury on

Thanks.


Maryam Hojjat

I hope we go back to our original customs!

by Maryam Hojjat on

Especially since IRI/IRR has helped people to think about being IRANIANs.