نفت در ایران باستان


Share/Save/Bookmark

نفت در ایران باستان
by ebi amirhosseini
04-Jan-2009
 

استفاده از نفت و قیر و گاز در دوره های بعدی و خصوصا کاربردهای مذهبی و استفاده از گاز به عنوان منبع سوخت آتشکده های بسیار قدیمی در ایران از دیگر نشانه هایی هستند که نشان از آشنایی ایرانیان باستان با نفت و مشتقات آن دارند و هنگامی که کاربردهای نظامی را به این مقوله اضافه می کنیم و نفت اندازها را در ارتش ایران باستان مورد توجه قرار می دهیم متوجه می شویم که نفت و مشتقات آن چه اهمیتی در ایران باستان و البته ادوار بعد از آن داشته است

امپراتوری ایلام در نهایت گسترش تاریخی خود از اوایل هزاره سوم تا اواسط هزاره اول قبل از میلاد،بخش بزرگی از مناطق غربی و جنوبی سرزمین امروزی ایران را در بر می گرفت. بنابراین واژه ایلام بامشخصه جغرافیایی امروزین آن تحت عنوان استان ایلام متفاوت است. ایلام باستان سرزمینهای خوزستان، فارس و بخش هایی از استان های کرمان، لرستان و کردستان امروزین را در بر می گرفت، اما شناخته شده ترین منطقه این گستره جغرافیایی شوش بود که زیگورات چغازنبیل در آن از شهرت جهانی برخوردار است.

وقتی می خواهیم از نقش قیر در این مرحله مهم از تمدن ایران بگوییم، باید به مهرهای ساخته شده ازقیر در این دوران اشاره کنیم که اطلاعات مفیدی از شیوه های گوناگون زندگی و محیط زیست مردم به دست می دهد و با مشاهده نمونه هایی از آثار این مهرها که در کاوش های باستان شناسی به دست آمده،می توان اطلاعات ذیقیمتی از آن دوران به دست آورد. مهمتر اینکه ساخت این مهرهای استوانه ای ازجانب مردم ایلام، به عنوان وسیله ارتباطی و خط تصویری استعمال می شده است.

مهرهای استوانه ای ایلامی عبارت بود از تکه قیری استوانه ای شکل که روی آن نقوش متفاوت حک می شد و پس از آغشته شدن به مایعی شبیه جوهر، نقوش آن را بر صفحات غارها، سفال ها و کتیبه ها ماندگار می کرد . در تدفین اجساد نیز ایرانیان باستان از قیر بهره می بردند. کشفیات

باستان شناسی حاکی از آن است که در هزاره سوم پیش از میلاد، اجساد مردگان را در تابوت های ساده گلی وبعدها در تابوت های سفالین که با قیر طبیعی اندود می شد، دفن می کردند.

از دیگر موارد استفاده از قیر در ایلام، ساخت ظروف تزئینی و تزئین ظروف با اشکال حیوانات ازویژگی های هنر ایلام بوده است.

نخستین اثر به دست آمده از این دست از درون قبری به دست آمد که به اوایل هزاره دوم پیش از میلاد تعلق دارد. ظرف کوچک استوانه ای شکلی با جدار مقعر که لبه آن با قطعات صدف تزئین شده است.

همچنین در سال 1975 میلادی (1354 خورشیدی) از حفریات تپه چغامیش از یک لایه ایلامی متعلق به اوایل هزاره دوم پیش از میلاد، جامی استوانه ای شکل به بلندای چهارده سانتیمتر از جنس قیرطبیعی به دست آمد که دسته آن به شکل یک بز کوهی است.

مواردی از این قبیل کشفیات از تمدن ایلام بسیارند و نقش قیر را به عنوان یک ماده پرمصرف درانتقال اندیشه از طریق خط تصویری، آداب و رسوم مذهبی و تدفین مردگان، هنر، صنایع دستی و... نشان می دهد و کثرت استفاده از این ماده در موارد مختلف، اهمیت آن را در زندگی، تمدن و تاریخ آن مقطع زمانی به خوبی نشان می دهد

در شاهنامه، قدیمی ترین و معتبرترین منظومه حماسی قدیمی ایران، به کرات لغت نفت به کار برده شده است از جمله این بیت:

 

به اسب و به نفت آتش اندر زدند   همه هندیان دست بر سر زدند

در مثنوی، معتبرترین اثر عرفانی ما نیز از واژه نفت در چند مورد استفاده شده است. از جمله این بیت که:

 

از هلیله قبض شد، اطلاق رفت    آب آتش را مدد شد همچو نفت

با ورود اقوام آریایی به سرزمین جدیدی که به واسطه حضور ایشان ایران نام گرفت، استفاده از نفت و گاز اهمیتی بیش از پیش یافت و با توجه به ارزش و جایگاه مهم آتش در آئین دینی ایران باستان، میتوان اهمیت نفت و گاز را در این برهه زمانی تصور کرد.

آتش در آئین ساکنان جدید سرزمینی که خود ایران نامیدند، نقش مهمی داشت. نور به عنوان یکی از مظاهر پاکی و روشنایی در مقابل ظلمت قرار می گرفت و نیایش آریاییان در برابر آتش، ستایش اهورامزدا خداوند یکتا بود که نور به عنوان یکی از مظاهر آن محسوب می شد. تعدد و تکثر آتشکده ها و آتشگاه ها در سرزمین تحت سکونت آریاییان یکتاپرست نیز دلیل اهمیت این نماد در آیین دینی آنان است.
برپایه چنین باوری، آتش و روشنی ناشی از سوختن گازهایی که به خودی خود از دل زمین بیرون می زد، نقشی ویژه را در امور مذهبی آنها داشت. برای مثال می توان به آتشکده های زرتشتیان در شبه جزیره باکو در شمال ایران اشاره کرد که شعله های گاز طبیعی بر فراز آنها همواره شعله ور بود. همچنین می توان به آتشکده سرمسجد در استان خوزستان اشاره کرد که بنا به تحقیقات مستشرقین منبع سوخت آتش جاودان آن گاز طبیعی بوده است. علاوه بر جایگاه نفت وگاز به عنوان منبع تولید آتش در ادوار باستانی ایران، نقش نفت در سایر امورهمچون اندودکردن وسایل و ابزار، رنگ آمیزی و مصارف درمانی نیز قابل توجه بوده است.
این اهمیت و جایگاه ویژه از نخستین ادوار حضور آریاییان تا استقرار امپراطوری هخامنشی همچنان ادامه داشت و از این پس، نفت در مسائل نظامی نیز مورد استفاده قرار گرفت که به عنوان مثال می توان به وجود گروهی به نام "نفت انداز" و پرتاب گلوله های آتشین نفت در جنگ ها اشاره کرد.

*******************

منابع:

1-آندره گدار و دیگران : آثار ایران / ترجمه ابوالحسن سرو قد مقدم

2- رومن گیرشمن : ایران از آغاز تا اسلام / ترجمه محمد معین

3-والتر هینتس : دنیای گمشده عیلام / ترجمه فیروز فیروز نیا

******************


Share/Save/Bookmark

Recently by ebi amirhosseiniCommentsDate
Simin Daneshvar: Influential author has died
22
Mar 08, 2012
ایران 1973
5
Oct 18, 2011
حافظ
1
Oct 12, 2011
more from ebi amirhosseini
 
IRANdokht

Thanks Ebi and JD

by IRANdokht on

Ok that makes more sense now.

I'll try to get that book and read it, sorry about the "roof" thingy (touche JD)

:0) 

IRANdokht


default

Tar

by JD (not verified) on

Tar (ghir) was naturally found in places oozing out of ground.

What Ferodsi and Saadi called Naft was actually tar. The word naft-andazi was referred to throwing burning tar at the enemy.

Indeed oil discovery in form of extraction from deep ground is 200 years old but not the knowledge of oil as a fuel.

As for Irandokht's question on when did Iranians start burying their corps (instead of leaving them on the roof), the best guess would be from the time they started building condos and high rises. Since then, many ended up with no roof, hence no space for their deceased! LOL


ebi amirhosseini

Irandokht aziz

by ebi amirhosseini on

Persians,Egyptians,Greeks......they all knew about Naft.

Zoroasterians left their corpses in " Tower of silence",we're talking about poeple living in Iran plateau long before that.

A good read is :

GIRSHMAN, R. Iran. From the Earliest Times to the Islamic Conquest.

Sepaas

 

Ebi aka Haaji


IRANdokht

Ebi jan

by IRANdokht on

Very interesting read. How did they get to the oil 2000 years ago? What was the substance that Ferdowsi called naft? I am a little puzzled. Even the report says that Oil resources were discovered and oil extracted just recently (less than 200 yrs ago)

Also, I thought Iranians used to leave the corpses on the roof instead of burying them. When did they start burying the deceased in the ground? and where did they get the tar from?

I guess I am a little too tired and I am missing some of the info... 

IRANdokht


default

thanks

by JD (not verified) on

a very delightful read.


bajenaghe naghi

ebi jan

by bajenaghe naghi on

part two was very educational and i learned a lot. i did not find part one.