فاجعه

دکتر هلن کلدکات
برگردان: رضا فانی یزدی

مقدمه مترجم

تصویر حقیقی از یک جنگ هسته‌ای هنوز نه برای مردم ما و نه برای مردم جهان به طور واقعی ترسیم نگردیده است. تجربه بمباران هسته‌ای ژاپن و حقیقت فاجعه دردناک بشری حاصل از آن و عواقب دهشت آور آن فاجعه تا همین امروز در پرده ابهام باقی مانده است. ازدلایل این ابهام تسلط رسانه‌ای ایالات متحده بر جهان است که خود فاجعه آفرین جنگ هسته‌ای بود. سایر کشورهای قدرتمند از جمله شوروی سابق و حتی کشورهای اروپایی نیز به این دلیل که خود دارای سلاح هسته‌ای هستند، تصویر واقعی و وحشت‌بار فاجعه را روشن نمی‌سازند. در صورت وقوع یک حمله هسته‌ای، میزان تخریب و فاجعه امروز مسلما میلیونها بار بیشتر از اولین حمله هسته‌ای به شهرهای ژاپن خواهد بود. متاسفانه مقامات حکومتی در کشورها نه تنها برای ارائه ابعاد فاجعه آور یک جنگ هسته‌ای به مردم نمی‌کوشند، که خود آنها نیز عمدتا نمی‌دانند که ابعاد فاجعه تا به کجاست. به تصور آنها، همین که برای خود پناهگاهی مطمئن دست و پا کرده‌اند، احساس امنیت کرده غافل از اینکه قدرت تخریب و ادامه آلودگی و از بین رفتن فضای زندگی پس از بمباران حتی برای آنها نیز ادامه حیات را ممکن نخواهد کرد.

مطلب حاضر ترجمه بخشی از کتاب خانم دکتر هلن کالدکات تحت عنوان «خطر هسته‌ای جدید»* است که در دست ترجمه می‌باشد. این کتاب پس از حادثه ١١ سپتامبر منتشر گردیده است. خانم دکتر هلن کالدکات بنیانگذار و رئیس «موسسه تحقیقاتی سیاست هسته‌ای» و بنیانگذار سازمان «پزشکان برای مسئولیت اجتماعی»، و نامزد دریافت جایزه صلح نوبل بوده و برنده جایزه Lannan برای آزادی فرهنگی در سال ٢٠٠٣ می‌باشد. دکتر هلن کالدکات به دریافت دکترای افتخاری از نوزده دانشگاه معتبر جهان نائل گردیده است. ایشان که دارای تخصص پزشکی در رشته بیماری‌های کودکان است، بیشتراز سی سال زندگی خود را وقف مبارزه بین المللی جهت افزایش آگاهی عمومی در زمینه خطرات کاربرد سلاح‌های هسته‌ای برای سلامت انسان با دقت پزشکی در عصر هسته‌ای کنونی نموده است.

داشتن تصویری واقعی از فاجعه هسته‌ای و عواقب وحشت‌آور آن از آن جهت امروز برای ما ایرانیان لازم است که نه تنها مسئولین نظام با شاخ و شانه کشیدن‌های قلدرمنشانه و بازی با غرور ملی مردم در جهت دستیابی به سلاح هسته‌ای بازی با مرگ و نابودی کشور را جدی نمی‌گیرند، که حتی بخشی از مردم و از جمله برخی شخصیت‌های اپوزیسیون نیز گاه حتی استفاده از سلاح هسته‌ای و مداخله نظامی اسرائیل و امریکا را به قیمت فروپاشی نظام جمهوری اسلامی نیز توجیه می‌نمایند.

ارزش اثر دکتر هلن کالدکات در ارائه تصویری است از فاجعه هسته‌ای که اگر مورد توجه عموم قرار گیرد، نه تنها به بزرگترین جنبش ضد سلاح هسته‌ای در کلیه کشورها تبدیل خواهد شد که بسیاری از مسئولین حکومتی نیز با آگاهی از عواقب فاجعه آور آن برای آنها و خانواده‌هایشان از چنین بازی مرگباری دوری خواهند گزید.

واقعیت جنگ هسته‌ای

نتایج نهایی و احتمالی یک جنگ هسته‌ای چیست؟ نابودی کره زمین. چه بسا همین امشب یا فردا خطای یک انسان یا یک کامپیوتر، یا یک اقدام تروریستی، به وقوع چنین حادثه‌ای منجر گردد. واقعیت جنگ هسته‌ای چیست؟

پی‌آمدهای پزشکی جنگ هسته‌ای

در صورت حمله هسته‌ای روسیه به امریکا، کلاهک‌های هسته‌ای بر آسمان شهرهای ایالات متحده در فاصله ٣٠ دقیقه پس از پرواز منفجر خواهند شد. (در مورد چین، به دلیل استفاده از سوخت مایع در مقایسه با سوخت جامد، انفجار کلاهک‌های هسته‌ای چند ساعت پس از پرواز به وقوع خواهد پیوست. گرچه این اقدام غیرمنتظره نخواهد بود، اما خسارات مشابهی تولید خواهد کرد. درمورد سایرکشورهای دارای سلاح هسته‌ای از جمله هندوستان و پاکستان، بدلیل فقدان تکنولوژی موشکی خطری ایالات متحده را تهدید نمی‌کند.) فرض بر این است که شهرهای با جمعیت بیش از صدهزار نفر هدف حمله هسته‌ای روسیه قرار می‌گیرند. در فاصله این ٣٠ دقیقه، اولین سیستم‌های مادون قرمز جستجوگر و هشداردهنده ماهواره‌ای به مرکز فرماندهی استراتژیک هوایی آمریکا در کلرادو پیام می‌فرستند. این مرکز پس از دریافت پیام، ریاست جمهوری ایالات متحده را باخبر می‌سازد. رئیس جمهوری فقط سه دقیقه فرصت دارد که تصمیم به حمله متقابل را اختیار نماید. در رابطه با سناریوی موجود برای حمله متقابل در ایالات متحده، رئیس جمهور شلیک موشکها را فرمان داده و موشک‌های هسته‌ای در فضا به پرواز درخواهند آمد و تمام این عملیات در فاصله کمتر از یک ساعت تمام خواهد شد.

موشکها با سرعت بیشتر از بیست برابر سرعت صوت بر فراز شهرها فرود آمده و منفجر خواهند شد. میزان حرارت و گرمای تولید شده از انفجار با گرمای مرکزی خورشید برابر است. عملا هیچ سیستم خبردهنده به جز رادیو و تلویزیون‌های موجود به منظور خبررسانی وجود ندارد، مردم کمتر از چند دقیقه بیشتر فرصت ندارند که به پناهگاه‌ها هجوم بیاورند، تازه اگر پناهگاهی وجود داشته باشد. هیچ فرصتی برای جمع آوری کودکان و اعضای خانواده باقی نمی‌ماند.

بیشتر شهرهای مورد حمله، مورد اصابت بیشتر از یک بمب قرار خواهند گرفت. انفجار حاصل از بمب يا بمب‌های هسته‌ای در صورت انفجار در سطح زمین حفره‌هایی به عمق هفتاد متر و قطر ٣٠٠ متر بوجود خواهد آورد. گرچه بیشتر بمب‌ها و انفجارها به گونه‌ای برنامه‌ریزی شده‌اند که که تولید فشارهای ناگهانی در هوا و جابجایی حجم قابل توجهی در هوای اطراف خواهند کرد که این عمل باعث افزایش دامنه تخریب می‌شود. در چنین وضعیتی، عمق حفره‌های حاصل از انفجار کمتر گردیده ولی به فاصله هشتصد متر از مرکز انفجار کلیه ساختمانها نابود گردیده و حتی تا فاصله سه کیلومتری فقط ساختمان‌های بتونی هستند که باقی خواهند ماند.

تا فاصله چهار کیلومتری فقط شاهد اسکلت لخت ساختمان‌های مخروبه خواهیم بود، خانه‌های مسکونی بکلی ناپدید شده و پنجاه درصد جمعیت هلاک و چهل درصد بشدت مجروح خواهند شد. تخریب ساختمان‌ها و شدت انفجار بحدی است که قطعات تخریب شده ساختمان‌ها نیز در لحظه انفجار بر اثر مکش شدید هوا به بیرون پرتاب شده و تبدیل به موشک‌هایی می‌گردد که با سرعت صدها کیلومتر در آسمان به پرواز درمی‌آیند. فشار بیش از حد حاصل از انفجار (چندین برابر فشار جو) باعث خواهد شد که پنجره‌های ساختمان‌ها از جا درآمده و خرد گردد، میلیون‌ها تکه شیشه خرد شده در حال پرواز در سطح زمین باعث خواهد شد که جراحات وحشتناکی از جمله قطع سر و دست و سایر اعضای بدن انسان‌ها را موجب گردد. فشار بیش از حد ذکر شده همچنین پارگی‌هایی در بینی، دهان، شش‌ها و گوش انسان‌ها خواهد شد، پارگی پرده گوش بر اثر این فشار از جمله موارد جدی آسیب‌هاست.

بیشتر مردم دچار سوختگی‌های شدید خواهند شد. در بمباران هیروشیما که از بمب سیزده هزار تنی استفاده شد، مقایسه کنید با بمب‌های امروزی که قدرت تخریب آنها یک میلیون تن می‌باشد، باعث نابودی این شهر گردید. از جمله فجایع آن می‌توان از ناپدید شدن و محو کودکی نام برد که سایه آن بر پیاده‌روهای شهر باقی ماند، یا جسد مادری که بچه‌اش را در آغوش گرفته و در حال فرار بوده و به مجسمه‌ای ذغالی تبدیل شده است. شدت حرارت بقدری است که کلیه اجسام جامد از جمله مبلمان منازل، لباسها و اجسام چوبی همزمان آتش گرفته و انسان‌ها نیز به مشعل‌های سوزانی در حال راه رفتن تبدیل خواهند شد.

در فاصله شصت تا هشتاد کیلومتری انفجار، کلیه انسان‌هایی که به انفجار نگاه کنند بر اثر سوختگی شبکیه چشم نابینا خواهند شد. شدت انفجار و جابجایی هوا همزمان با آتش سوزی‌های وسیع باعث می‌شود که صدها هزار کیلومتر مربع از زمین‌های اطراف محل انفجار در محاصره آتش‌سوزی‌های وسیع قرار گرفته و نابود گردد. آتش سوزی‌های مهیب باعث تخلیه اکسیژن داخل پناهگاه‌ها شده و مردم درون پناهگاه‌ها از کمبود اکسیژن تنفسی خفه خواهند شد. (در جنگ جهانی دوم بر اثر انفجار بمب‌های معمولی چنین حادثه‌ای در شهر‌هامبورگ آلمان اتفاق افتاد. درجه حرارت بر اثر انفجار بمب‌ها داخل پناهگاه‌ها به هشتصد درجه سانتیگراد رسید.)

ریزش مواد رادیو اکتیو پس از انفجار

بیشتر شهر و ساکنین آن به غبار رادیواکتیو تبدیل شده که به شکل ابری قارچ‌گونه بر شهر فرود مي‌‌‌آید. بسته به شدت باد و شرایط آب و هوایی منطقه، ریزش غبار رادیو اکتیو حاصل از انفجار بمب‌های مهلک و مرگ‌‌آور تا هزاران کیلومتر مربع را خواهد پوشاند. میزان پنج هزار واحد راد ( rad واحدی برای میزان تششع جذب شده) یا بیشتر برای آنهایی که در معرض آن قرار گرفته‌اند، حتی اگر زنده مانده باشند باعث بروز بیماری‌های شدید و حاد مغزی می‌گردد، سلول‌های مغزی بشدت آسیب دیده و متورم می‌شوند و بدلیل حجم ثابت جمجمه و فشار حاصل از تورم سلول‌های مغزی، فشار داخل جمجمه افزایش یافته و موجب نشانه‌هایی از هیجانات سریع، حالت تهوع شدید، سرگیجه، اسهال، غش سردردهای بسیار شدید و به دنبال آن بیهوشی و مرگ در فاصله‌ای کمتر از بیست و چهار ساعت می‌شود.

حتی مقدار کمتر رادیواکتیویته حدود هزار راد باعث مرگ خواهد شد، مرگی در اثر بیماری‌های گوارشی که براثر مرگ سلول‌های سطحی دستگاه گوارشی اتفاق خواهد افتاد و همچنین از بین رفتن سلول‌های مغز استخوان که وظیفه مقابله با عفونت و انعقاد خون را به عهده دارند. در فاصله‌ای کمتر از دو هفته، زخم‌های درون دهان، از دست دادن اشتها، دردهاي شدید معده، سرگیجه و استفراغ و اسهال خونی باعث از دست رفتن مایعات بدن گردیده و عفونت و خونریزی و گرسنگی حاصل از آن باعث مرگ می‌شود.

میزان ٤٥٠ راد باعث مرگ بیش از پنجاه‌درصد جمعیت می‌گردد. ریزش مو، استفراغ شدید، اسهال خونی توام با خونریزی‌های زیرپوست و لثه پیش می‌آید. مرگ بر اثر خونریزی‌های داخلی، عفونت حاصل از زخم‌ها و عفونت‌های خونی اتفاق می‌افتد. آسیب‌های شدید جسمی و روحی پس از ریزش مواد رادیو اکتیو باعث می‌شود که بیماران در اثر میزان کمتر راد جان خود را از دست بدهند. نوزادان و کودکان وسالمندان نسبت به سایر افراد به رادیواکتیو حساس تر بوده و آسیب پذیری بیشتری دارند. در منطقه بمباران شده دلایل مرگ و میر در واقع ترکیبی است از آسیب‌های روانی، سوختگی‌های ناشی از انفجار، بیماری‌های ناشی از تششع رادیواکتیو، و گرسنگی، عملا هیچ امکان پزشکی قابل دسترسی نبوده و حتی استفاده از داروهایی برای تسکین درد وجود ندارد چرا که پزشگان و مراکز درمانی نیز در منطقه بمباران شده بوده و آسیب دیده‌اند.

نیروگاه‌های هسته‌ای

ایالات متحده علاوه بر شماری تاسیسات خطرناک هسته‌ای مربوط به دوران جنگ سرد، دارای صدوسه نیروگاه هسته‌است. در صورتیکه یک بمب یک هزار کیلو تنی (مگا بمب) به یک نیروگاه هسته‌ای هزارمگاواتی و حوضچه‌های سردکننده آن که حاوی‌ میزان متراکمی از سوخت هسته‌ای است اصابت کند، فضایی به اندازه کل کشور آلمان غربی را برای همیشه آلوده خواهد کرد. آ‌ژانس بین‌المللی انرژی اتمی (IAEE) نیروگاه‌های هسته‌ای را به عنوان یکی از اهداف مورد نظر تروریست‌ها پس از ١١ سپتامبر اعلام نموده‌ است.

بیماری‌های حاصل از انفجار

میلیونها جسد از انسانها و حیوانها در منطقه بمباران شده، آلوده به ویروس‌ها و باکتری‌ها‌یی که در محیط آلوده به رادیواکتیو تغییرات ژنتیک حاصل کرده و کشنده تر می‌شوند، متلاشی می‌شوند. هزاران میلیارد حشره‌ای که طبیعتا در مقابل رادیواکتیو مقاومت هستند، همچون مگس‌ها، پشه‌ها، سوسکها و شپش‌ها بیماری‌ها را از اجساد مرده به افراد زنده منتقل خواهند کرد. افرادی که در اثر انفجار دفاع بدنی آنها بشدت آسیب دیده و با توجه به میزان آلودگی رادیواکتیو در محیط بشدت در معرض آسیب پذیری هستند. انواع جوندگان بشدت در سیستم‌های فاضل آب تخریب شده و مزارع تولید مثل کرده و باعث انتقال بیماری‌های واگیردار که تا بحال تحت کنترل بوده، می‌شوند، بیماری‌هایی از جمله سرخک، فلج اطفان، حصبه، وبا، سیاه سرفه، دیفتری، آبله، طاعون، سل، مننژیت، مالاریا و یرقان دوباره در ابعاد وسیع ظاهر خواهند شد.

کلیه کسانی که به پناهگاه‌های هسته‌ای فرار کرده و در آنجا از کمبود اکسیژن دچار خفگی نشده و جان بدر برده‌اند، باید حداقل به مدت شش ماه در پناهگاه‌ها باقی بمانند تا زمانی که میزان رادیواکتیو در فضای بیرون به اندازه‌ای کم شود که حیات امکان پذیر باشد. فرض بر آن است که افراد مسن تر از آن جهت که زمان زیادی از عمر آنها باقی نمانده، برای تهیه غذا به بیرون از پناهگاه‌ها فرستاده شده و وظیفه تهیه غذا به آنها واگذار می‌گردد. البته قابل تذکر است که انواع مواد غذایی به علت تمرکز شدید عناصر رادیو اکتیو در گیاهان بشدت آلوده خواهند بود.

زمستان هسته‌ای

در پایان باید به تاثیر سیستماتیک جنگ هسته‌ای بر جهان نظر افکند. آتش سوزی‌های وسیع و طوفان‌های آتش چاه‌های نفت، تاسیسات شیمیایی، شهرها و جنگلها را سوزانده و دور کره زمین را با ابر ضخیمی از گاز و دود سیاه رادیو اکتیو خواهد پوشاند. این ابر ضخیم باعث خواهد شد که نور خورشید به کمتر از هفده درصد (%١٧) شرایط عادی آن به زمین برسد. حداقل یک یا دوسال لازم است که درجه حرارت و نور در سطح زمین به وضعیت طبیعی آن بازگردد. تابش اشعه ماوراء بنفش بشدت افزایش خواهد یافت. شدت برودت و سرما در سطح زمین سیستم دفاع بیولوژیک برای حفظ تمدن بشری را نابود نموده و موجب گرسنگی، کم آبی، و فقدان حرارت فراگیر می‌گردد.

براساس سند منتشر شده در سال ١٩٨٥ توسط دفتر سیاست گذاری علم و تکنولوژی (SCOPE) "مجموع خسارات وارده بر سیستم دفاع جامعه تا به حدی است که تقریبا همه ابناء بشر در سطح کره زمین از بین خواهد رفت، هیچ تفاوتی بین کشورهای در حال جنگ و دیگر کشورها نیست. در حقیقت تمام جامعه بشری و نه تنها کشورهای در حال جنگ، در گروگان یک جنگ همه جانبه هسته‌ای در خطر نابودی است."

پیمان پیشنهادی START III بین ایالات متحده و روسیه، حتی در صورت اجرای کامل آن، هنوز بین سه تا پنج هزار بمب هیدروژنی را که آماده شلیک می‌باشند، شامل نمی‌شود. همین تعداد بمب هیدروژنی برای یک زمستان هسته‌ای کافی است. هزار بمب ١٠٠ کیلوتنی می‌تواند ١٠٠ شهر را نابود کند، احتمال مشخصی که با توجه به توانایی‌ها و طرح‌های موجود بعید به نظر نمی‌رسد.

جنگ هسته‌ای تصادفی

در تاریخ ٢٥ ژانویه ١٩٩٥، تکنیسین‌های نظامی در یکی از مراکز رادار روسیه در شمال این کشور سیگنال‌هایی را دریافت کردند که نشانگر پرواز یک موشک آمریکایی از یکی از سواحل نروژ بر فراز و در جهت فرود بر این کشور بود. این موشک در حقیقت حامل یک سیستم اکتشافی علمی بود که قبلا به اطلاع مقامات روسی رسیده بود، اما گویا یا فراموش شده و یا اینکه نادیده گرفته شده بوده است. مقامات روسی با آگاهی از اینکه زیردریایی‌های امریکایی امکان شلیک موشک‌هایی را دارند که هرکدام از این موشکها خود دارای ٨ بمب مرگبار هیدروژنی است و در فاصله ١٥ دقیقه‌ای مسکو قرار گرفته‌اند، تصور کردند که ایالات متحده جنگ هسته‌ای علیه این کشور را آغاز کرده است.

برای اولین بار در تاریخ روسیه کامپیوتر ویژه نگهداری رمزهای شلیک موشک‌های هسته‌ای باز شد. رئیس جمهوری روسیه، بوریس یلتسین فقط سه دقیقه فرصت داشت که پشت این کامپیوتر قرار گرفته و با مشاورین عالیرتبه نظامی خود اقدام به شلیک موشک‌های هسته‌ای نماید. در آخرین لحظات پیش از شلیک، موشک آمریکایی تغییر جهت داد و یلتسین و سایر مقامات روسیه متوجه شدند که روسیه مورد حمله هسته‌ای قرار نگرفته است.

اگر روسیه موشک‌هایش را شلیک کرده بود، سیستم‌های ماهواره‌ای هشدار دهنده و جستجوگر امریکایی فورا پرواز موشکهای روسی را کشف کرده و به ستادفرماندهی در Cheyenne Mountain گزارش می‌کرد. متعاقب آن رئیس جمهور ایالات متحده در جریان حمله قرار می‌گرفت که فقط سه دقیقه فرصت داشت که اقدام به شلیک موشک‌های امریکایی از خاک این کشور نماید، به این معنی که جهان ما در کمتر از چند دقیقه در آن روز به کلی ویران می‌شد.

امروز در روسیه سیستم‌های فرماندهی هسته‌ای و هشدار دهنده و اعلام خطر در حال زوال هستند و فقط یک سوم از رادارهای این کشور کار می‌کنند. سیستم اخطار دهنده اولیه در روسیه حداقل در روز هفت ساعت بطور متوسط دچار اختلال می‌گردند. همچنین دو ناحیه از ٩ ناحیه جغرافیایی تحت پوشش دفاع ضد موشکی در این کشور در شرایط حاضر زیر پوشش نبوده و بدتر از آن تجهیزات کنترل کننده سلاح‌های هسته‌ای مرتبا دچار اشکالات فنی بوده و تجهیزات سرنوشت ساز الکترونیکی و کامپیوترهای کنترل کننده سلاح هسته‌ای بارها خود به خود و بدون هیچ دلیل معینی به حالت آماده باش در آمده‌اند. بر طبق گزارشات سازمان CIA در پاییز سال ١٩٩٦ حداقل هفت مورد اختلاف در تاسیسات هسته‌ای روسیه به وجود آمد. علت این اختلالات فقط و فقط تلاش عده‌ای به منظور دزدیدن و فروش کابل‌هایی بود که در این تاسیسات حساس بکار رفته بود. سیستم هسته‌ای آسیب پذیر کنونی روسیه به آسانی تحت تاثیر بحران‌های داخلی و خارجی قرار می‌گیرد بویژه زمانی که خطر جنگ هسته‌ای به گونه واقعی یا اتفاقی به یک خطر واقعی تبدیل شود.

ایالات متحده نیز به همین ترتیب از چنین اشتباهاتی بری نیست. به عنوان مثال در ماه آگوست سال ١٩٩٩ سازمان نقشه برداری و کارتوگرافی (NIMA) اقدام به نصب سیستم جدید کامپیوتری به منظور مقابله با مشکلات فنی معروف به Y٢K (در آستانه سال ٢٠٠٠) نمود. این اقدام موجب گردید که در کامپیترهای این موسسه اختلال ایجاد گردیده و برای روزهای متوالی قابلیت کشف و ردیابی هوایی را در این موسسه دچار نابینایی نمود و عملا بیشتر از هشت ماه طول کشید تا سیستم مورد نظر ترمیم گردد. به گزارش نیویورک تایمز بخشی از سیستم هشدار دهنده دفاع هسته‌ای ایالات متحده حداقل به مدت یک سال دچار اختلال جدی بوده است. جالب توجه است که نگارنده در همان زمان در یک جلسه در ضلع غربی کاخ سفید که به منظور بررسی خطرات احتمالی (مشکل کامپیوتری سال ٢٠٠٠) در رابطه با سلاح‌های هسته‌ای برگزار می‌شد، از طرف چندین مقام مسئول وزارت دفاع اطمینان داده شدم که همه چیز تحت کنترل بوده و هیچ مشکلی در رابطه با نصب سیستم‌های جدید وجود ندارد، غافل از اینکه درست در همان زمان سیستم اطلاعاتی آنها از کار افتاده بود.

چنین وضعیتی بالقوه فاجعه آفرین است. اگر مقامات ایالات متحده نتوانند مشاهده کنند که روسها با موشک‌های هسته‌ای خود چه خواهند کرد و بالعکس، بخصوص در یک برهه بحرانی در مناسبات بین المللی، احتمال بسیار جدی وجود دارد که اشتباهاتی به منظور خنثی سازی حمله متقابل به یک فاجعه هسته‌ای منجر گردد. این وضعیت بویژه پس از ١١ سپتامبر از اهمیت بیشتری برخوردار است.

Dr. Hellen Caldicott, The New Nuclear Danger, The New Press 2004, Chapter 2:The Reality of Nuclear War